Một cặp vợ chồng hiếm muộn nọ phải đi ở cho nhà phú ông. Họ hiền lành, chăm chỉ nhưng đã ngoài năm mươi tuổi mà chưa có lấy một mụn con.
Một hôm bà vợ vào rừng, vì trời nắng to và khát nước quá nên khi thấy một sọ dừa, bà liền bưng lên uống.
Thế rồi, khi về nhà bà liền mang thai.
Sau đó, người vợ sinh ra một đứa trẻ tròn vo như sọ dừa, không tay không chân. Bà buồn lòng, toan vứt nó đi thì đứa bé lên tiếng bảo: “Mẹ ơi! Con là người đấy! Mẹ đừng vứt con mà tội nghiệp”. Ấy vậy là bà lão thương tình để lại nuôi rồi đặt tên cho cậu là Sọ Dừa.
Lớn lên, Sọ Dừa vẫn thế, cứ lăn lông lốc chẳng làm được việc gì. Bà mẹ lấy làm phiền lòng lắm. Sọ Dừa biết vậy bèn xin mẹ đến chăn bò cho nhà phú ông.
Sọ Dừa chăn bò cho phú ông rất giỏi, con nào con nấy no căng. Vào ngày mùa, tôi tớ ra đồng làm hết cả, phú ông bèn sai ba cô con gái thay phiên nhau đem cơm cho Sọ Dừa nhưng chỉ có cô út là đối đãi tốt với Sọ Dừa. Một hôm đến phiên cô út mang cơm cho Sọ Dừa, cô bỗng nghe thấy tiếng sáo và một chàng trai khôi ngô tuấn tú đang ngồi trên chiếc võng đào thổi sáo cho đàn bò gặm cỏ.
Thế nhưng vừa mới đứng lên, tất cả đã biến mất tăm, chỉ thấy Sọ Dừa nằm lăn lóc ở đấy. Nhiều lần như vậy, cô út biết Sọ Dừa không phải người thường, bèn đem lòng yêu quý. Sau này, nhờ mang đủ đồ thách cưới là một chĩnh vàng cốm, mười tấm lụa đào, mười con lợn béo, mười vò rượu tăm đem, thì Sọ Dừa đã lấy được con gái Út nhà phú ông.
Trong ngày cưới, chàng biến thành một chàng trai vô cùng tuấn tú khiến hai cô chị ghen tức. Về sau, nhờ chăm chỉ đèn sách nên Sọ Dừa đã đỗ Trạng Nguyên.
Hai cô chị nhân cơ hội bày mưu đẩy cô em út xuống nước. Nhưng không thành, vì Sọ Dừa đã đưa cho vợ một hòn đá lửa, một con dao và hai quả trứng gà để hộ thân, nhờ vậy mà cô thoát chết.
Mọi chuyện vỡ lẽ, hai cô chị thì bỏ đi biệt xứ.
Giá trị nhân văn của truyện:
Tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn và tài năng của con người, không nên đánh giá người khác bằng vẻ bề ngoài. Ngoài ra, truyện còn giáo dục con người về lòng hiếu thảo, sự chăm chỉ lao động, lòng nhân ái, biết yêu thương và sống lương thiện.